|
 |
Odwiedzin |
37804818 |
 |
 |
Dziś |
1142 |
 |
|
| Piątek 26 kwietnia 2024 |
 |
|
|
|
| |
Szwedzkimi śladami w Polsce (5) - Polskie losy hrabiów von Engeström |
|
|
|
|
|
|
Tekst: Michał Haykowski
| 
2/1995
|
Po wygaśnięciu królewskiego rodu Wazów (Vasa) w Szwecji i Polsce rozpadły się plany unii obu krajów. Powrócił do nich król Szwecji Gustaw III, który najpierw myślał o małżeństwie swej siostry Zofii Albertiny z królem polskim Stanisławem Poniatowskim a potem nawet o własnej kandydaturze do polskiego tronu.
Reprezentantem Gustawa III w Warszawie był baron Lars von Engeström. Do Polski wysłany został w 1787 by prowadzić zawiłą grę dyplomatyczną. Miał też tajne zadania wywołania antyrosyjskiego ruchu zbrojnego na Ukrainie. Dywersja ukraińska miała odwrócić uwagę Petersburga min. od Finlandii, w owym czasie należącą do Szwecji i na którą Rosja miała wyraźną ochotę. Z królewskich planów nic nie wyszło. Poniatowski nie zamierzał się żenić ze szwedzką królewną i nie pomogły zabiegi ani von Engeströma ani innego wysłannika, hrabiego Johana Christophera Toll.
Lars von Engeström natomiast sam znalazł w Warszawie miłość swego życia. Była nią panna Rozalia Dryga Chłapowska. Ślub odbył się w stolicy Polski, w październiku 1790. Gratulacje nowożeńcom złożył sam król Poniatowski a na uroczystości obecna była arystokratyczna śmietanka oraz najbardziej znani przedstawiciele Stronnictwa Patriotycznego.
Szwedzki dyplomata bowiem przyjaźnił się z wieloma z nich. Uczestniczył w dyskusjach nad projektem przyszłej Konstytucji która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Majowa. Istnieją nawet dowody, że w pewnym stopniu wpłynął swymi radami i pomysłami na jej treść. Przyjęcie Konstytucji przyjął z entuzjazmem czemu dawał wyraz w raportach do kraju. Wraz z żoną opuścił Warszawę we wrześniu 1791, wyjeżdżając na urlop do Berlina. Do stolicy Polski już nie powrócił. Na przeszkodzie stanął rozwój wydarzeń w naszym kraju i w Szwecji. Był kolejno posłem w Londynie, Wiedniu i Berlinie. Następnie zaś ministrem spraw zagranicznych Karola XIII. W tym charakterze musiał podpisać pokój z Rosją, w wyniku którego po krótkiej wojnie Szwecja traciła Wielkie Księstwo Finladii.
Wstąpienie na tron Karola XIV Jana, pierwszego z Bernadotte, przyjął z niechęcią. Nie godził się z jego prorosyjską i antynapoleońską polityką. Oficjalnie będąc nadal ministrem i już hrabią zajmował się bardziej Uniwersytetem w Lund, którego był kanclerzem niż dyplomacją. W 1824 opuścił służbę oraz Szwecję i osiadł w swym majątku Jankowice koło Poznania. Tam zmarł dwa lata później.
Lars oraz Rozalia mieli troje dzieci. Eufemię, która nie wyszła za mąż i była damą dworu królowej Zofi Albertiny w Sztokholmie. Doroteę, która wyszła za barona Gustava Sternelda, późniejszego ministra spraw zagranicznych Szwecji. Oraz jedynego syna Gustava Stanisława, który był najstarszy i urodzony jeszcze w Warszawie. Wybrał on karierę wojskową a ogromny temperament odziedziczony po polskiej matce spowodował, że życie miał burzliwe. Po służbie w armii szwedzkiej zaciągnął się do armii pruskiej. Był nawet adiutantem pruskiego marszałka von Bluchera. Uczestniczył min w "Bitwie narodów" pod Lipskiem, podczas której zginął znany dobrze jego rodzicom i walczący po stronie przeciwnej, książę Józef Poniatowski.
Po zakończeniu wojen napoleońskich, szukając dalszej możliwości kariery, Gustav Stanisław zaciągnął się do armii rosyjskiej. Podobno osiągnął w niej stopień generalski i zmarł w dalekim Baku. Podobno, bo wówczas już zerwał wszelkie kontakty ze swą rodziną: matką, żoną i synem, którzy pozostali w Jankowicach.
Gustav Stanisław ożenił się bowiem w 1828 w Poznaniu z Polką, Leokadią Gajewską, z którego to małżeństwa urodził się rok później Lars Stanisław Bonawentura von Engeström.
W Polsce Larsa nazywano Wawrzyńcem. Wychowywany przez matkę i babkę żył sprawami polskimi od najwcześniejszych lat. Uczestniczył we wszelkich możliwych konspiracyjnych i patriotycznych poczynaniach. Jako młody chłopak uczący się w Krakowie wziął udział w antyaustriackim powstaniu w 1846. Przeniesiony na nauki do Berlina już dwa lata później jako członek polskiej Legii Akademickiej uczestniczył w partyzanckich potyczkach z Prusakami na terenie Wielkopolski. Schwytany, przesiedział pewien czas w twierdzy w Kostrzyniu nad Odrą. Zwolniony dzięki wstawiennictwu męża stryjenki będącego szwedzkim ministrem spraw zagranicznych powrócił na studia do Krakowa. Tu znów włączył się do działalności konspiracyjnej. Przerażona rodzina wysłała go do Wrocławia ale i tam znalazł drogę do polskich kół konspiracyjnych. Wydawało się, że wreszcie się ustatkuje gdy w 1852 ożenił się z Jadwigą Borzewską. Młodzi kupili majątek na terenie Królestwa Polskiego i Wawrzyniec zajął się gospodarką. Do czasu. Wkrótce stanął na czele konspiracyjnej agencji publicystycznej powiązanej z podziemnym Rządem Narodowym. Policja carska wpadła na jego trop. Aresztowany i osadzony w więzieniu wydobył się z niego ponownie dzięki wstawiennictwu szwedzkiej dyplomacji. Musiał jednak opuścić Polskę i osiadł w Dreźnie. Założył tam Towarzystwo Przyjaciół Emigrantów. Poznał Ignacego Kraszewskiego a wkrótce też mieszkającego w Sztokholmie byłego uczestnika Powstania Styczniowego, Henryka Bukowskiego. Wtedy też z racji jego pochodzenia przyznano mu obywatelstwo szwedzkie.
Hrabia Wawrzyniec von Engeström zaczął wówczas uczyć się po szwedzku i odwiedzać ojczyznę przodków. Owe wizyty zaowocowały wydaną w Krakowie książką "Obrazki z podróży. Szwecja. Odczyty literackie miane w Dreźnie". Był to jeden z pierwszych jeśli nie pierwszy polski opis piękna Szwecji, jej zwyczajów, tradycji, zabytków i miast.
W 1870 powrócił do Wielkopolski i zamieszkał w Poznaniu. Temperament nie pozwolił mu jednak na bezczynność. Stał się jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, wiele lat sekretarzował Towarzystwu Przyjaciół Nauk. Był inicjatorem i częściowo finansował wzniesienie pomnika Jana Kochanowskiego w Poznaniu, który stoi do dzisiaj. Wspierał finansowo Muzeum Narodowe Polskie w Raperswil, w Szwajcari. Jako filantrop organizował letnie kolonie dla ubogich dzieci. Równocześnie pisał i wydawał. Zajął się w pierwszym rzędzie popularyzacją szwedzkiej kultury wśród polskiego społeczeństwa. Tłumaczył na polski poezje Tegnera, Wallina, Franzena, Stegeliusa. Opublikował broszury o Linneuszu (Linne), Ibsenie i Berzeliuszu (Berzelius). W Szwecji odziedziczył spory majątek. Procesował się ponad pięć lat o jego część i proces wygrał. Wspierał go w tym Henryk Bukowski, z którym Wawrzyńca łączyły więzy przyjaźni.
Nie myślał jednak o przeniesieniu się do Szwecji choć odwiedzał ją coraz częściej. Król Karol XV nadał mu Order Gwiazdy Północy (Nordstjärneorden) a do dotychczasowego nazwiska drugi jego człon. Nazywał się więc od tego czasu Engeström von Benzelstierna. Pod koniec życia sam już nie wiedział kim jest: Szwedem czy Polakiem. Zmarł w podpoznańskim rodzinnym majątku w 1910.
Wawrzyniec Lars miał pięcioro dzieci. Trójka z nich zmarła w bardzo wczesnym wieku. Córka Maria wyszła za mąż za polskiego arystokratę hrabiego Aleksandra Szembeka.
Syn Edmund wybrał tak jak dziadek karierę wojskową. Zaciągnął się do armii austriackiej. Był gorącym polskim patriotą. Nienawidził Rosji, uważając ją za główną sprawczynię nieszczęść Polski i wypowiedział jej "prywatną wojnę". Będąc w Krakowie gdzie służył w kawalerii spotkał rosyjskiego oficera, który przyjechał na wojskowy staż. Obraził go i wyzwał na pojedynek. Zginął w nim w 1892 mając 23 lata.
Drugi syn Stanisław Edmund Zdzisław Anton Lars ożenił się z Anną Zabłocką i zajmował się prowadzeniem majątku. Po odzyskaniu przez ojca posiadłości w Szwecji postanowiono, że przeniesie się tam by nadzorować interesy rodzinne. Nastąpiło to w 1893. Stanisław z Anną osiedli w majątku Göksbo koło Altuna w Upplandzie. Często odwiedzał ich tam Bukowski a dom był zawsze pełen polskich gości.
Do dzisiaj rodzina hrabiów von Engeström zamieszkuje Göksbo. W starym budynku wypełnionym pięknymi meblami i obrazami na półkach można znaleźć wiele polskich lub Polsce poświęconych książek. Nikt z obecnego pokolenia już nie mówi po polsku. Ale w rodzinie jest żywa pamięć związków z naszym krajem jak i duma z takich postaci jak Lars i Wawrzyniec Lars.
|
|
|
|
|
|
|
 | Odwiedza nas 17 gości
oraz 0 użytkowników. |
|
|
