|
 |
Odwiedzin |
37804682 |
 |
 |
Dziś |
1006 |
 |
|
| Piątek 26 kwietnia 2024 |
 |
|
|
|
| |
Szwedzkimi śladami w Polsce (20) - Biskupi wygnańcy |
|
|
|
|
|
|
Tekst: Michał Haykowski
| 
1/1999
|
Kościół klasztorny w Lądzie, w którym zmarł ostatni katolicki biskup Linköping Hans Brask.
| |
Późną jesienią 1526, niedawno koronowany władca Szwecji, Gustaw Waza wysłał do Polski posła. Był nim tymczasowy zarządca archidiecezji uppsalskiej Johannes Magnus mianowany na to stanowisko przez papieża Klemensa VII.
Wokół objęcia przez niego diecezji uppsalskiej toczył się długotrwały spór pomiędzy Sztokholmem a Rzymem. Żył bowiem jej prawowity arcybiskup Gustaw Trolle ale ukrywał się w Danii. Trolle był jednym ze współsprawców tzw. "krwawej łaźni sztokholmskiej". Podczas tej masowej egzekucji śmierć poniosło prawie 90 przeciwników Christiana II, króla Danii w tym dwóch biskupów. Duńczyk w 1520 opanował zbrojnie Sztokholm koronując się na władcę Szwecji. Zwolennikiem duńskiego panowania był właśnie Trolle, który oskarżył przeciwników o rzekomą herezję, umożliwiając w ten sposób parodię ich procesu przed sądem kościelnym.
Za ten czyn Szwedzi po równo obdzielili nienawiścią Christiana II jak i arcybiskupa. Gdy trzy lata później zwyciężyło antyduńskie powstanie pod wodzą Gustawa Wazy, Trolle ratował się ucieczką. Tym bardziej, że podczas "krwawej łaźni" śmierć poniósł też ojciec nowego króla. Nie było więc mowy by biskup mógł powrócić do Uppsali. Ale dopóki żył, papież wzbraniał się mianować nowego arcybiskupa o co starał się Gustaw Waza i sam Jan Magnus, który otrzymał funkcję tymczasowego zarządcy.
Gustaw Waza po koronacji zabiegał o międzynarodowe uznanie. Krokiem w tym kierunku miało być małżeństwo. Wybór padł na polską królewnę Jadwigę, córkę Zygmunta I Jagiellończyka. Skoligacenie się z potężną dynastią jagiellońską mogło poważnie wesprzeć tron sztokholmski. Ponadto Gustaw liczył na ogromny posag. A pieniędzy potrzebował bardzo by opłacić wojska, dzięki którym mógł opierać się Danii. Jako poseł do Krakowa pojechał więc Jan Magnus wraz z młodszym bratem Olausem. Bracia pochodzili z mieszczańskiej rodziny z Linköping i obaj do karier duchownych przygotowywali się na studiach zagranicznych. Jednym z nauczycieli Jana był min. późniejszy papież Hadrian VI, który wykorzystywał młodego Szweda do różnych dyplomatyczno-kościelnych misji. Jan Magnus miał więc już pewne doświadczenia w tego rodzaju działaniach gdy przybył do stolicy Polski. Mimo, że starał się usilnie i zapewniał iż w zamian za małżeństwo Szwecja jest gotowa sprzymierzyć się z Polską przeciwko Moskwie, niczego nie dokonał. W Krakowie nie wierzono w trwałość rządów Gustawa Wazy i lekceważono Szwecję.
Obaj Magnusowie już nie powrócili do kraju. Nie dlatego, że nie wypełnili misji ale dlatego, że w Szwecji nasilał się proces reformacji popierany przez króla. Wybrali więc emigrację mając nadzieję, że w przyszłości będą mogli powrócić do ojczyzny. Do Polski przybywali też inni uciekinierzy opuszczający kraj ze względów religijnych. Jednym z nich był Magnus Haraldsson biskup Skary. To on koronował w Sztokholmie Gustawa Wazę ale potem stał się jednym z przywódców powstania przeciwko królowi i nowemu wyznaniu. Po klęsce ratował się ucieczką do Polski i osiadł początkowo w Gdańsku. Wkrótce jednak przeniósł się do Lubeki i stał się gorącym zwolennikiem nowej duńskiej interwencji w Szwecji.
W Polsce też schronił się w 1527 biskup Linköping Hans Brask. Jeden ze stronników Gustawa Wazy podczas antyduńskiego powstania a następnie bliski jego doradca. Sojusznik króla w dążeniu do pełnej samodzielności państwa szwedzkiego a równocześnie zagorzały przeciwnik reformacji. Z biskupiej drukarni w Söderköping wychodziły liczne antyreformacyjne druki. Musiało to doprowadzić do konfliktu i dramatycznej decyzji o ucieczce. Biskup potajemnie opuścił Szwecję i osiadł w Gdańsku. Miasto to stało się punktem zbornym szwedzkiej emigracji. Stąd było blisko do ojczyzny i wydawało się, że uchodźcom łatwiej będzie wpływać na rozwój wydarzeń oraz utrzymywać kontakty z opozycją pozostałą w kraju.
Zdawał sobie z tego sprawę również i Gustaw Waza, który wystąpił do Rady Gdańskiej domagając się odesłania Braska do Szwecji albo też wydalenia z miasta. Rada jednak odrzuciła żądania wyjaśniając, że biskup znajduje się pod opieką króla polskiego. Sam Gdańsk był już protestancki ale w przeciwieństwie do innych państw w tym i Szwecji, ówczesna Polska była oazą tolerancji religijnej. Dlatego szwedzcy biskupi katoliccy czuli się bezpieczni nawet w luterańskim mieście. Nie oznaczało to równocześnie iż nie mieli kłopotów materialnych. Pozbawieni dochodów żyć musieli skromnie dzięki pomocy udzielanej przez kilku polskich biskupów lub też niewielkim zasiłkom dworu krakowskiego. Brask np. starał się bezskutecznie o uzyskanie kanonii we Fromborku. W miarę upływu czasu stawało się dla niego coraz bardziej jasne, że szanse na powrót do ojczyzny są równe zeru i stary biskup opuścił Gdańsk. Schronienie znalazł w opactwie cystersów w Lądzie niedaleko Konina. Zmarł tam w 1538 r.
W Gdańsku osiadł też Jan Magnus wraz z Olausem. Obaj wygnańcy rozwijali ożywioną działalność polityczną mającą zahamować rozwój reformacji w Szwecji. Utrzymywali w tej sprawie kontakty z prymasem Polski, biskupami oraz z dworem królewskim. Dzięki ich poparciu w 1533 Jan Magnus otrzymał w Rzymie upragnione święcenia i paliusz stając się arcybiskupem uppsalskim mimo, że jeszcze żył Trolle. Jednak nie zmieniło to realnej sytuacji. Jan nigdy już nie miał zasiąść w swej arcybiskupiej stolicy. Obaj bracia pozostając w Gdańsku obok działalności politycznej zajęli się pracą naukową. W wypadku Jana były to dzieła historyczne. Najsławniejsze z nich to dzieje Szwecji, które odegrały ogromną rolę w kształtowaniu się szwedzkiej świadomości narodowej. Autor wywodził dzieje Szwedów aż z biblijnych czasów a pierwszych ich władców szukał wśród postaci znanych ze Starego Testamentu niemiłosiernie mieszając bajki z faktami. Dzieło podobało się nawet Gustawowi Wazie bo podnosiło prestiż jego tronu ale mimo to król zdecydowanie nie życzył sobie pojawienia się autora w kraju.
Natomiast Olaus Magnus prowadził w Gdańsku prace nad wielką mapą krajów północnych. Namawiał go do tego biskup warmiński Maurycy Ferber. Prawdopodobnie on też udostępnił Szwedowi mapę Prus i bałtyckiego wybrzeża sporządzoną przez Mikołaja Kopernika. Innym zaginionym obecnie wzorem dla Olausa była mapa sporządzona przez biskupa Hansa Braska jak również informacje a może i szkice uzyskane od żeglarzy, których autor spotkał w Gdańsku. Jednak podstawą pracy były własne zapiski czynione podczas podróży po Skandynawii, które odbywał kiedyś jako sekretarz legata papieskiego. Mapa nazwana przez autora Carta Marina czyli Mapa Morska oddawała, po raz pierwszy, w miarę prawidłowy kształt Półwyspu Skandynawskiego i południowych wybrzeży Bałtyku jak również kształt i kierunek Zatoki Botnickiej. Dzieło Olausa Magnusa obejmuje swym zasięgiem Skandynawię, Finlandię oraz m.in. fragmenty południowego brzegu Bałtyku. Ale obok wartości geograficznej mapa ma i inne znaczenie. Olaus ozdobił ją dziesiątkami rycin przedstawiających zajęcia współczesnych mu mieszkańców Szwecji i Finlandii np. dojenie renów, budowa łodzi, odlewanie dział, polowanie na foki itp. Ilustracje te do dzisiaj są wykorzystywane w pracach historycznych. Jedynym miastem, którego widok został opatrzony herbem to Gdańsk i temu miastu autor zadedykował mapę pisząc, że wykonał ją "...dzięki szczególnej pomocy, bezpieczeństwu i życzliwości doznanej w waszym czcigodnym mieście, którego mieszkańcem byłem przez pewien czas." Mapa nie ukazała się drukiem jednak ani w Gdańsku ani też w Polsce. Obaj bracia wiosną 1537 udali się do Włoch i tam w Wenecji ją wydrukowano. Dzieło to wzbudziło od razu ogromne zainteresowanie bo pokazywało kraje prawie nie znane ówczesnej Europie. Doczekało się też wielu wznowień.
Magnusowie już nie powrócili do ojczyzny ani też do Polski. Wydaje się, że mieli sporo pretensji do polskich hierarchów kościelnych za wg nich zbyt niewielką pomoc. Mimo to przebywając we Włoszech utrzymywali korespondencję z wieloma przedstawicielami polskiego duchowieństwa. Posługiwali się w niej nawet specjalnym szyfrem. Jan zmarł w 1544. Wkrótce potem jego brat został mianowany arcybiskupem uppsalskim. Był ostatnim zwierzchnikiem arcybiskupstwa mianowanym przez papieża. Umarł w Rzymie w 1557.
|
|
|
|
|
|
|
 | Odwiedza nas 8 gości
oraz 0 użytkowników. |
|
|
