|
 |
Odwiedzin |
37797152 |
 |
 |
Dziś |
929 |
 |
|
| Środa 24 kwietnia 2024 |
 |
|
|
|
| |
Szwedzkimi śladami w Polsce (14) - Żona generała matka Polaka |
|
|
|
|
|
|
Tekst: Michał Haykowski
| 
3/1997
|
Pierwszy nekrolog Anny - Lisy w prasie szwedzkiej ukazał się pod koniec 1944 r. Jego autorzy nie wiedzieli jeszcze gdzie i kiedy zginęła.
|
|
Poszukując "Szwedzkich śladów w Polsce" sięgaliśmy najczęściej do odległych czasów. Tym razem opowieść dotyczy losów kobiety, którą może pamiętać jeszcze wiele osób zarówno w Polsce jak i w Szwecji oraz Finlandii. Mimo to będzie w tej relacji kilka niedopowiedzianych fragmentów z braku możliwości dotarcia do wyczerpujących źródeł informacji.
W 1892 w Helsinkach przyszła na świat Anna Lisa Pettersson. Jej ojcem był Victor Pettersson znany szwedzki dziennikarz, właściciel, wydawca i redaktor popularnego szwedzko-języcznego tygodnika "Lördagskväll - Lördagen". Pettersson był też autorem książek, wśród których sporą popularność zdobyły "Opowieści starego posterunkowego" poświęcone opisowi życia ubogich mieszkańców Helsinek. Ponadto Victor Pettersson stał na czele Szwedzko-fińskiego Instytutu Kulturalnego. Był więc postacią znaną i zasłużoną w krzewieniu i podtrzymywaniu kultury wśród finlandzkich Szwedów w czasach gdy ówczesne Wielkie Księstwo Finlandii wchodziło w skład imperium carskiego. Matką Anny Lisy była Anna Ridberg, córka wielkiego szwedzkiego poety, pisarza, profesora i członka Akademii Szwedzkiej Viktora Rydberga, czołowej postaci szwedzkiej kultury drugiej połowy ubiegłego wieku.
Małżeństwo Pettersson miało też dwóch synów, starszych braci Anny Lisy. Emanuel poszedł w ślady ojca i został dziennikarzem. Zmarł w 1978. Drugi brat, Johan był malarzem. Mieszkał w Norwegii gdzie stał się znany pod imieniem Jonas Peson. Zmarł w 1952.
Anna Lisa natomiast poznała w Helsinkach, na krótko przed pierwszą wojną światową, młodego oficera armii rosyjskiej służącego w 2 pułku strzelców fińskich. Był nim Polak, Stanisław Małachowski. Młodzi pobrali się. Stanisław jednak wkrótce znalazł się na froncie jako sztabskapitan. W 1917 był już pułkownikiem i ojcem urodzonego rok wcześniej syna, który otrzymał bardzo skandynawskie imię Raoul. Rewolucja rosyjska a później przewrót bolszewicki i wojna domowa spowodowały, że Stanisław znalazł się w polskich formacjach zbrojnych powstających na terenie Rosji. Do kraju przebijał się przez Rumunię jako dowódca 14 pułku piechoty w 4 Dywizji Strzelców Polskich. W Polsce wkrótce stanął na czele XX brygady piechoty, z którą uczestniczył w odpieraniu bolszewickiego najazdu. Po zakończeniu wojny awansowany na stopień generała brygady został dowódcą IV Okręgu Korpusu z siedzibą w Łodzi.
W tym mieście osiadł wraz z żoną i synem. W nowym kraju Anna-Lisa zajęła się problemami społecznymi. Zaprzątała ją szczególnie opieka nad inwalidami wojennymi. Bardzo też leżał jej na sercu los sierot po poległych żołnierzach. Wojenne wydarzenia sprawiały nie raz, że były to dzieci zupełnie samotne i pozbawione rodzicielskiej opieki. Utworzono dla nich specjalne domy m. in. w Łodzi. Właśnie nad nim starała się roztoczyć jak najtroskliwszą opiekę Anna Lisa. Udawało się jej gromadzić potrzebne na to środki również dzięki swym związkom ze Szwecją. Nie zrywała kontaktu z rodziną zarówno w Szwecji jak i Finlandii. Podobnie bliską łączność utrzymywała ze szwedzką kulturą. Była wiceprzewodniczącą łódzkiego oddziału Towarzystwa Polsko-Szwedzkiego. 3 maja 1934 za swą działalność społeczną i opiekuńczą otrzymała nadany, jej przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, Złoty Krzyż Zasługi. W tym samym roku generał w wieku 52 lat przeszedł w stan spoczynku. Tymczasem ich syn Raoul, ukończył łódzkie gimnazjum i rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Normalne życie rodzinne Małachowskich przerwał jednak wybuch wojny.
Stanisław Małachowski zgłosił się natychmiast do służby. Organizujący obronę Warszawy gen. Józef Rómmel, mianował go, 9 września, dowódcą Twierdzy Modlin. Generał pełnił ten obowiązek do 12 września gdy przekazał go dowodzącemu Armią "Łódź" gen. Wiktorowi Thommee, stając się jego zastępcą. W okresie gdy Małachowski samodzielnie dowodził twierdzą rozpoczęły się niemieckie próby jej zdobycia. Generał pozostał w Modlinie i wraz z załogą poszedł do niewoli po kapitulacji 29 września. Trafił do jenieckich obozów w Köningstein i Murnau gdzie doczekał wyzwolenia. Zmarł w Chile w 1971. Jego zwłoki przewieziono jednak do kraju i pochowano na powązkowskim cmentarzu wojskowym w Warszawie.
Wkrótce po wybuchu wojny przed Anną Lisą stanęła możliwość powrotu do Szwecji dzięki organizowanym przez poselstwo szwedzkie wyjazdom swoich obywateli. Odmówiła jednak. Stwierdziła, że jako żona polskiego generała i matka Polaka ma obowiązek pozostać z nimi w kraju. Mieszkała nadal w Łodzi gdzie jeszcze tak niedawno nazywano ją "pierwszą damą miasta". Raoul również się tam znalazł i nawet pracował w Czerwonym Krzyżu. Nie potrafię opowiedzieć dokładniej co Anna Lisa robiła w tym okresie i z czego żyła. Przekroczyła już wówczas pięćdziesiątkę. Wątpliwe by hucznie obchodziła tę rocznicę jak to jest we zwyczaju w jej ojczyźnie. Łódź w tym czasie została włączona do III Rzeszy. Uznana za niemieckie miasto gdzie nie wolno było mówić po polsku. Zasiedlona falą nowych niemieckich przybyszy, którzy zajęli mieszkania wypędzonych do Generalnej Guberni lub wywiezionych do obozów Polaków i zamkniętych w miejscowym getcie Żydów.
Może Annie Lisie jako Szwedce było nieco łatwiej żyć w tych warunkach. Była przecież nie tylko "aryjką" ale i "nordyczką". Może właśnie ten fakt wykorzystywała by pomagać innym? Na to ostatnie wskazywał by dalszy rozwój wypadków. Pod koniec 1943 niespodziewanie Anna Lisa zostaje aresztowana przez gestapo. Jej syn, Raoul też trafia do więzienia. Po prawie półrocznym pobycie w gestapowskim areszcie na ulicy Sterlinga wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Mauthausen a potem do Gusen 2. Szczęśliwie udało mu się tam doczekać wolności. Nigdy już więcej matki nie zobaczył. Osadzona w więzieniu dla kobiet przy ulicy Gdańskiej przechodziła ciężkie gestapowskie śledztwo. Podobno odmawiała wszelkich zeznań. Podobno była torturowana. Wtrącono ją do podziemnej celi, w której na podłodze stała woda. O co ją gestapowcy pytali? Co chcieli od niej wydobyć?
Oto fragment listu świadka do Raoula Małachowskiego "...chciałbym przekazać Panu nieco informacji dotyczących ostatnich dni życia Pańskiej Matki. W dniu 2 sierpnia 1944 roku znalazłem się jako chory w szpitalu dla Polaków w Łodzi przy ul. Łomżyńskiej. Zostałem umieszczony w oddziale chirurgicznym z rozpoznaniem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego. W tym okresie, po moim przyjęciu do oddziału, została tam również przywieziona, w bardzo ciężkim stanie, Pani Małachowska. Przeniesiono ją, w wyniku pogorszenia stanu zdrowia z więzienia hitlerowskiego w Łodzi przy ul. Gdańskiej. Prawdopodobnym rozpoznaniem było wrzodziejące zapalenie gardła. Przez dwie doby, otoczona parawanami, była pilnowana nieustannie przez żandarmów niemieckich. Po dwóch dobach zmarła. Było to prawdopodobnie 5 sierpnia 1944 roku. Chorą opiekowali się: dr Sławiński i dr Sokół."
Wiadomość o losie Anny Lisy długo nie mogła dotrzeć do jej najbliższych za obozowe druty. Podobnie do jej rodziny i krewnych w Szwecji, którzy przestali otrzymywać od niej korespondencyjne znaki życia. Gdy wreszcie dowiedzieli się, że nie żyje pierwszą wersją było iż zmarła w jakimś niemieckim obozie koncentracyjnym. Ciało jej pochowano najprawdopodobniej w masowym i bezimiennym grobie ofiar gestapo w podłódzkiej miejscowości Kurczaki, która obecnie weszła już w granice miasta. Ale nigdy nie udało się jej zwłok odnaleźć i zidentyfikować. W 1995, na łódzkim cmentarzu ewangelickim, wzniesiono poświęcony jej symboliczny kamienny krzyż. W ten sposób uczczono pamięć Szwedki, która dobrowolnie zdecydowała się dzielić los przybranej, nowej ojczyzny. Pamięć wnuczki wielkiego poety szwedzkiego, córki znanego dziennikarza szwedzko-fińskiego, żony polskiego generała i jak sama o sobie mówiła matki Polaka.
Jej syn Raoul Nałęcz Małachowski znalazł się po wojnie w Chile. Obecnie będąc znanym malarzem jest wiceprezesem tamtejszego Związku Polaków i doradcą Unii Organizacji i Związków Polskich Ameryki Łacińskiej.
|
|
|
|
|
|
|
 | Odwiedza nas 18 gości
oraz 0 użytkowników. |
|
|
