Rozmowa z Leszkiem Kantorem
Trzeci Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych Godność Człowieka - Tolerancja - Holacaust otworzył piękną przemową - wykazującą autentyczne zaangażowanie w jego problematykę, a także bardzo dobrą znajomość spraw polskich - Lars Leijonborg szef Folkpartiet. Prosząc go zabranie głosu Leszek Leo Kantor - pomysłodawca i organizator festiwalu przypomniał publiczności, że Leijonborg i jego partia to jedyna znacząca polityczna siła w Szwecji, która nie waha się wychodzić na ulicę w demonstracji przeciwko organizacjom głoszącym program wrogi imigrantom, czy wręcz rasistowski. Najwidoczniej - mówi Kantor - widzą to samo, co my. Ten festiwal musiał się odbyć ponieważ żyjemy w czasach pogardy dla inności, pogardy dla człowieka, niezwykłych konfliktów etnicznych, no i wojen - powiedział z usprawiedliwoną emfazą Leszek Kantor.
Nie dla wszystkich jest to jednak oczywiste - kontynuuje. Właśnie wróciłem z Oberhausen w Niemczech, jak wiadomo, najbardziej prestiżowego i największego na świecie festiwalu filmów dokumentalnych. Nie było tam filmów o tej tematyce i nie było też ani jednego polskiego filmu. Czy w Polsce niczego się nie produkuje, czy nie ma polskiego dokumentu, nie ma ¸ozińskich i innych? Zapytałem o to członkinię komisji selekcyjnej. Obejrzałam Listy sb - powiedziała, w którym oficerowie sb opowiadają, co robili, jak wyglądała ich praca operacyjna, ale nie zdecydowalismy się włączyć filmu o polskich stasi do programu, bo doszliśmy do wniosku, że jest to problem lokalny.
Czy poprzednie festiwale w Sztokholmie miały ten sam profil?
W drugim nie było Holocaustu. Jest to temat tak ciężki, że zaczyna dominować nad innymi i nad intencjami pomysłodawców, którzy pragnęliby prezentować też inną tematykę. Obecnie jednak sytuacja dojrzała do tego, by o holocauście ponownie przypomnieć. Jeśli bowiem Per Wästberg - wybitny pisarz, moralny autorytet - stwierdza, że to, co się tragicznego stało w palestyńskim Dżeninie na Zachodnim Brzegu jest porównywalne z tym, co działo się z Żydami w Europie w 1942 i 43 roku to trzeba przywrócić właściwe proporcje. Jeśli się stwierdza, że obecnie wycieczki młodzieży, aby jej pokazać, do czego prowadzi nietolerancja należy wysyłać nie do Oświęcimia i Brzezinki, Treblinki i Theresienstad tylko do Dżeninu (gdzie były fabryki bomb dla samobójców) to dzieje się coś niedobrego. Mamy do czynienia z grośną głupotą, upiór antysemityzmu odżywa. Nawet Jackie Jakubowski przejrzał chyba na oczy i drukuje obecnie w Kronice Żydowskiej (Judisk Kronika), kto jest największym przyjacielem państwa żydowskiego w Europie: to Trzecia Rzeczpospolita. Tak jest, odwróciło się! - podsumowuje Kantor.
Poranne pasmo szwedzkiej telewizji Morgon tv, mające normalnie pół miliona widzów, w czasie wojny w Iraku oglądane było przez 1,5 mln osób - mówi Leszek Leo Kantor. Ta widownia dowiedziała się, przy okazji informacji o filmie o Irenie Sendlerowej, jakim heroizmem była pomaganie Żydom w okupowanej Polsce i jak boleśnie brzmią w związku z tym pytania, dlaczego Polacy nie uratowali więcej swych współobywateli przed zagładą. Nie każdy odważy się wskoczyć do płonącego domu, w dodatku otoczonego przez strzelających do wszystkich siepaczy, by ratować jego mieszkańców.
Organizatorem festiwalu jest działające w Szwecji Międzynarodowe Forum Kultury mfk, w skład którego wchodzi 35 federacji narodowych, czy też etnicznych. Dzięki sztokholmskiemu Instytutowi Polskiej i Piotrowi Cegielskiemu, jego dyrektorowi, który sam jest zresztą kinomanem, mamy salę kinową z zapleczem. Pewne kino komercyjne od dłuższego czasu namawia mnie, aby festiwal umieścić u nich. Jednak - trzeba by tam sprzedawać bilety, choćby nawet bardzo tanio. Ale ja nie chcę sprzedawać biletów na holocaust.
mfk utrzymuje się z funduszu przyznawanego przez szwedzkie władze i za te pieniędze organizowany jest festiwal. Podkreślam to: impreza nie ma żadnych sponsorów, poza nieocenionym wkładem Instytutu Polskiego.
Skąd pomysł festiwalu?
Jeśli chce się pracować na rzecz tolerancji, dialogu, aby nasze dzieci oddychały nieskażonym powietrzem w Szwecji i w Polsce to należy szukać instrumentów, kanałów komunikacji, przez które można przemówić do publiczności.
Dokument ma niezwykłą siłę. Najlepszy dowód to historia filmu o pani Sendlerowej. Myślę, że dwa, dwa i pół miliona Szwedów dowiedziało się o tym, że ktoś wskoczył do palącego się domu i uratował żydowskie dzieci.
Dobry dokument, 30-40, minut potrafi powiedzieć bardzo wiele. Dzisiaj zresztą obserwujemy, że obraz, przekaz wizualny wygrywa ze słowem. Dwie walące się wieże będą pokazywane jeszcze pewnie przez 100 lat.
Krótko mówiąc, decydowały względy pragmatyczne: wybrać najlepszy środek przekazu, który może dotrzeć do jak najszerszej publiczności. W odróżnieniu od wielkich festiwali obrazy u nas są bardzo wyselekcjonowane i trafiają zresztą nie tylko do festiwalowej publiczności, ale są pokazywane w całej Szwecji przez różne stowarzyszenia, kluby itd. I ja mam w planie różne spotkania, prelekcje. Jako były nauczyciel akademicki, któremu odebrano prawo kontaktu z ludśmi w 1968 roku, wykształciłem w sobie - może właśnie z tego powodu - mechanizmy, które skłaniają mnie do poszukiwania mostów, forów porozumiewania się. Czy to jest moja misja, obowiązek moralny...? To jest moja praca.
Odzew na ostatni festiwal był niebywały. O festiwalu pisały wszystkie gazety z dn i svd na czele. Na internetowej stronie festiwalu w ciagu dwóch tygodni było 1500 odwiedzin, z czego 47% ze Szwecji a reszta z różnych krajów, także takich, których filmów nie mieliśmy w programie.
III festiwal udowodnił raz jeszcze, że na temat tolerancji i godności człowieka Polacy mają sporo do powiedzenia. Oskar Schindler uratował 1200 osób, kapitan Wehrmachtu jednego pianistę, a nieznana nikomu kobieta mająca dziś 93 lata, żyła całe życie skromnie, uratowała z koleżankami 2500 żydowskich dzieci z getta. Co można lepszego powiedzieć - Szwedom - o Polsce i Polakach, działalności Żegoty (konspiracyjna Rada Pomocy Żydom utworzona podczas hitlerowskiej okupacji przez polski ruch oporu), Polskiego Państwa Podziemnego (przypis)?
Jakie wyróżnienie otrzymane za swoją pracę cenisz sobie najbardziej?
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski otrzymany z rąk Prezydenta RP. Razem ze mną po odznaczenia przyszli Ewa Demarczyk, Wojciech Młynarski, Sława Przybylska (znani polscy artyści). To oficjalne wyróżnienie. Najbardziej wzruszające są jednak inne wyrazy uznania i reakcje. Oto pisze do mnie mailem Finka z zapytaniem, czy mogłaby wysłać pani Sendlerowej jakieś rzeczy albo pieniądze. Albo podchodzi do mnie po projekcji starszy człowiek i mówi: dziękuję, że Pan to pokazuje.
Leszek L. Kantor był pomysłodawcą i organizatorem konferencji Rasizm i Dyskryminacja Rasowa (Rasism och Rasdiskriminering). Było to w 1997 r., a więc na dwa lata przed wielką międzynarodową konferencją na temat Holocaustu Görana Perssona, na którą przybyło więcej osobistości, głów państw niż na jakąkolwiek inną polityczną imprezę w Szwecji. To świadczy o randze jaką nadają problemowi czołowi politycy szwedzcy i zagraniczni. W osiągnięciu tej rangi mam swój udział - podsumowuje z satysfakcją Leszek Kantor.
Przypisy:
Polskie Państwo Podziemne - konspiracyjne struktury polityczno-administracyjne utworzone w czasie okupacji hitlerowskiej w Polsce, przygotowane do przejęcia władzy w kraju po wyzwoleniu, zwalczane przez hitlerowców i, po wojnie, przez komunistów.
Trzeci Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych - MFK Godność Człowieka - Tolerancja - Holacaust odbył się w dniach 28 - 30 marca 2003 w Sztokholmie. Mottem festiwalu było: film w obronie godności człowieka i tolerancji.
Zaprezentowano 28 filmów z Białorusi, Bośni, Chorwacji, Czech, Francji, Indii, Kanady, Niemiec, Polski, Rosji, Stanów Zjednoczonych, Szwecji i Ukrainy.
Organizatorem Festiwalu, podobnie jak i poprzednich jest Międzynarodowe Forum Kultury, a odbył się w Instytucie Polskim. Jury Festiwalu, któremu przewodniczył Leszek Kantor - przewodniczący MFK, tworzyli: dr Jadwiga Głowa - filmolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Nuri Kino - asyryjsko-szwedzki dziennkarz i dokumentalista, Otokar Storch - czesko-szwedzki dziennikarz i literat, David Kushner - amerykańsko-szwedzki dziennikarz, Andrej Lakstigal - szef rosyjskiego festiwalu filmowego Kino Rurik, Gabryela Bromberg - przewodnicząca stowarzyszenia Dzieci Holocaustu w Szwecji.
Werdyktem Jury
pierwszą nagrodę otrzymał rosyjski film David Aleksieja Fedorczenki o człowieku, który przeżył nazistowskie pseudomedyczne eksperymenty a potem trafił na 20 lat do sowieckiego łagru.
Dwie drugie nagrody przypadły:
czeskiemu filmowi Starowiercy, zrealizowanemu przez Janę Sevczikową, przedstawiającemu społeczność kultywującą swe niezgodne z oficjalnym prawosławiem wiarę i rytuały żyjącą, po opuszczeniu przed prawie trzystu laty Rosji, w delcie Dunaju w Rumunii.
oraz polskiemu Ostatniemu świadkowi Michała Nekandy Trepki.Tytułowy świadek Samuel Willenberg był w Treblince sortowaczem odzieży po zagazowanych Żydach. Cudem przeżył. Teraz wraca do Polski, aby o tym opowiedzieć.
Trzecią nagrodę przyznano chorwackiemu filmowi Droga do Vukovaru, Biliany Cakic Veselic, o poszukiwaniach zaginionego podczas wojny w byłej Jugosławii małego brata realizatorki filmu.
Listę Ireny Sendler Michała Dudziewicza, polski film, o którym najgłośniej było przed festiwalem uhonorowano nagrodą specjalną. Trzy amerykańskie uczennice z małego miasteczka w stanie Kansas, dowiadują się z artykułu prasowego, o akcji polskiej pielęgniarki, która uratowała z warszawskiego getta 2500 żydowskich dzieci. Wystawiają napisaną przez siebie sztukę na ten temat. Jadą do Polski i spotykają się z 92-letnią wówczas bohaterką artykułu, żyjącą skromnie w jednym z warszawskich klasztorów. Świat, w tym także wielu Polaków, dowiaduje się o unikającej wszelkiego rozgłosu Irenie Sendler.
Moim faworytem - uzupełnia tę listę Leszek Kantor - był inny polski film Wyspa tolerancji Jana Sosińskiego o pokojowym i harmonijnym współżyciu mniejszości żydowskiej z otaczającą ją społecznością arabską w Tunezji.
|
