Fot. Mieszko Tyszkiewicz
W swoim najnowszym filmie Vi är alla artister (Wszyscy jesteśmy artystami), który zostanie pokazany w szwedzkiej telewizji na początku czerwca, Peter Gaszyński zostawia małe szwedzkie miasteczka, żeby śledzić kulturę Romów. Jedną z głównych postaci jest Witt Michaj, polski Rom, mieszkający w Szwecji.
Peter Gaszyński to barwna postać, którą z wielu względów warto przybliżyć szwedzkiej Polonii. Jest emigrantem drugiej generacji, przyjechał do Szwecji z matką i z babcią jako mały chłopiec w latach siedemdziesiątych. Podkreśla, że tylko dzięki babci zachował więź z polskim językiem, gdyż poza tym nie miał żadnych kontaktów ze środowiskiem polonijnym. Dopiero zupełnie niedawno „wszedł” w to środowisko i może z powodu naturalnej potrzeby szukania korzeni, również jego filmową uwagę zwróciła tematyka w jakiś sposób związana z Polską.
Gaszyński jest reżyserem filmów dokumentalnych, które robi na zlecenie szwedzkiej telewizji, choć pomysły do nich, jak mówi, rodzą się na sofie w jego studio. Czyta notatki w gazetach i na Internecie. I nagle jest. Krótka wiadomość. Młody chłopak wygrał mistrzostwa Szwecji w grze na akordeonie. Zawody w grze na akordeonie? Peter bierze telefon i po pół roku, a w przypadku niektórych filmów po kilku latach, jest film, portret człowieka lub grupy ludzi.
Fot. Mieszko Tyszkiewicz
Filmy Gaszyńskiego to właśnie portrety. Ciepłe i ludzkie, malowane z pokorą i bez arogancji. Są to portrety wyciszone i harmonijne, można je porównać do portretów mistrzów holenderskich. Gaszyński nie szuka łatwej egzotyki, co w ostatnich latach jest nagminne w filmach dokumentalnych, szczególnie tych, które zanadto próbują upodobnić się do swoich odległych kuzynów, czyli do reality shows. A trudno oprzeć się pokusie, gdyż popyt na grzebanie w trzewiach jest dzisiaj duży.
W życiu Gaszyńskiego rządzi przypadek. Skończył Szkołę Filmową – Stockholm Filmskola, ale zaczął karierę od wejścia w świat nocnych klubów. Był didżejem w znanych nocnych klubach w Sztokholmie, m.in. w Sturecompagniet, Alladin i LaRoy, a później, kiedy otworzył własną firmę designerską House, zaprojektował wnętrza i meble dla tychże klubów.
Chciał iść jednak w inną stronę. Przypadkiem dostał pracę jako asystent znanego szwedzkiego fotografa mody i w ten sposób udoskonalił swój warsztat. Po jakimś czasie sam zaczął fotografować modele. Był już o krok od swojego właściwego powołania, czyli filmu. Znowu przypadkiem rozpoczął współpracę ze szwedzką telewizją, gdzie robił scenografię w studiach telewizyjnych m.in. do showu Ashberga. Tam poznał Thorstena Flincka, gwiazdę szwedzkiego teatru, filmu, telewizji i muzyki.
Fot. Mieszko Tyszkiewicz
Gaszyński opowiadał, że przez swoją bezkompromisowość i potrzebę walenia prosto z mostu tego, co myśli, skrytykował kiedyś Flincka w sytuacji, kiedy inni milczeli, gdyż nie każdy ma odwagę krytykować divę. Flinck nabrał za to do niego szacunku i w ten sposób rozpoczęła się ich długoletnia znajomość. Jej owocem był pierwszy film dokumentalny, który Gaszyński zrobił właśnie o Flincku i jego grupie muzycznej Flincka Fingrar Thorsten Flinck&Flincka Fingrar.
Nieznany reżyser z reguły ma nikłe szanse, by sprzedać swój pierwszy film od razu do telewizji, z pominięciem długiej drogi wiodącej od festiwalu do festiwalu i czekania na to, by zostać odkrytym. Na szybki, telewizyjny debiut Gaszyńskiego złożyło się kilka okoliczności, film był niewątpliwie dobry, poza tym był to film o znanej postaci szwedzkiego świata kultury.
Od tej pory Gaszyński zajmuje się wyłącznie kręceniem filmów dokumentalnych i produkcją filmową. Ma własną firmę produkcyjną House Production. Projektowanie wnętrz i fotografię odłożył do lamusa. Mówi, że film dokumentalny daje mu spełnienie artystyczne.
Fot. Mieszko Tyszkiewicz
Jeśli chodzi o pomysły do filmów, to ma Gaszyński świetne wyczucie socjologiczne swoich czasów, właśnie takie, jakie dobry reżyser filmów dokumentalnych mieć powinien. Czyli wie, co w trawie piszczy. Jego seria filmów o ciele człowieka Kvinnor om sin kropp (Kobiety o swoim ciele) i Män om sin kropp (Mężczyźni o swoim ciele) wpisuje się doskonale w dzisiejszą debatę o ludzkiej tożsamości, związanej z odczuwanie własnego ciała, jak również w aktualną debatę o dzisiejszym zafiksowaniu na cielesność.
Inny znany film Gaszyńskiego to Ängeln på Malmskillnadsgatan (Anioł z Malmskillnadsgatan) też ma tak zwany dobry timing, gdyż właśnie w Szwecji toczy się dyskusja o kryminalizacji kupna usług seksualnych. Mallskillnadsgatan to znana z prostytucji ulica w Sztokholmie. Gaszyński nie pokazuje w filmie kobiet, które tam pracują, unika łatwych chwytów. Jest to film skoncentrowany na portrecie starszej kobiety, która sama kiedyś została wykorzystana, a teraz pomaga prostytutkom z Malmskillnadsgatan radzić sobie z brutalną codziennością.
Filmy Gaszyńskiego są drobiazgowe i lokalne, podobnie jak wspomniane już malarstwo holenderskie. Zapuszcza kamerę do małych miasteczek i portretuje ludzi, ich niecodzienną codzienność, pietystycznie troszcząc się o detale. Jeśli jest to film o ludziach, którzy spędzają wakacje w przyczepach campingowych Folkhemmet på hjul (Naród na kółkach), to poznamy dzięki niemu nie tylko historię tych ludzi, ale również historię przyczep campingowych, ich budowę i technologię rozwoju.
Fot. Mieszko Tyszkiewicz
Gaszyński ma w swojej filmografii wiele filmów-portretów indywidualnych. Te, które zapadły mi w pamięć, to Miss Thailand kommer från Finspång (Miss Tajlandii z Finspångu) – o dziewczynie pochodzenia tajskiego, która została miss Tajlandii, w Szwecji natomiast jest jedną z lepszych łuczniczek. Inny to film Svensk mästare i Cremona (Szwedzki mistrz w Cremonie). Gaszyński portretuje w nim szwedzkiego lutnika, który znalazł swój raj na ziemi we włoskim miasteczku, gdzie lutnictwo nadal jest w miarę zwyczajnym zawodem, a nie, jak w Szwecji, profesją w zaniku.
Z portretów grupowych pamiętam film Kalle Moraeus i Bingsjö (Kalle Moraeus z Bingsjö), niezwykle ciepły film o festiwalu muzyki ludowej i oczywiście jeden z ostatnich, bardziej znanych filmów Gaszyńskiego Bilar, 50 tal och Rock´n´Roll (Samochody, lata 50-te i Rock´n´Roll) – o jednym z najpopularniejszych i największych w Europie zlotów starych weteranów (samochodowych oczywiście) Power Big Meet, który co roku odbywa się w Johannisbergu, w pobliżu Västerås.
W swoim najnowszym filmie, który wyświetlony zostanie w szwedzkiej telewizji w poniedziałek 4 czerwca, Gaszyński zostawia małe szwedzkie miasteczka, żeby śledzić kulturę Romów. Vi är alla artister (Wszyscy jesteśmy artystami) jest filmem o Romach, mieszkających w różnych miejscach Europy, których jednoczy muzyka i taniec.
Kadr z filmu "Vi är alla artister"
Jedną z głównych postaci jest Witt Michaj, polski Rom, mieszkający w Szwecji. Witt Michaj jest znanym romskim muzykiem (jego synowie są tancerzami w sztokholmskim zespole Piastowie) W filmie Michaj pełni rolę przewodnika po Festiwalu Muzyki Romskiej w Gorzowie Wielkopolskim.
Przed festiwalem jedzie Gaszyński do Transylwanii i Budapesztu, śladem znanych grup muzycznych, które przygotowują się do występu na festiwalu. Wracając do Sztokholmu odwiedza Centrum Kultury Romskiej w Gubbängen. Rozmawia z Romami, którzy podobnie jak Michaj mają polskie korzenie, ze Zdzisławem Bielickim, który jest w Centrum pedagogiem tańca i z adwokatem Harry Kwiekiem, przewodniczącym Romskiego Towarzystwa Muzycznego w Sztokholmie.
Znów w filmie Gaszyńskiego rozpoznaję to samo spojrzenie, unikające stereotypowych obrazów. Nareszcie portret Romów w naturalnym kontekście ich niezwykle bogatej kultury muzycznej, a nie jak to zwykle widzimy w filmach dokumentalnych, w kontekście biedy czy zacofania kulturowego.
***
***
***
Filmy Petera Gaszyńskiego
THORSTEN FLINCK & FLINCKA FINGRAR, SVT-2004
MISS THAILAND KOMMER FRÅN FINSPÅNG, SVT-2005
MAGNUS LINDBERG – DEN SISTE ROCKPOETEN, SVT-2005
MAN SKA SKICKA GOSEDJUR Å SÅ..., SVT-2005
SISSEL KYRKJEBÖ LIVE FRÅN DALHALLA, SVT/NRK-2005
MADRUGADA LIVE PÅ SPEKTRUM OSLO, SVT/NRK-2005
TILLES RESA, TV4-2006
EN SVENSK MÄSTARE I CREMONA, SVT-2007
KALLE MORAEUS I BINGSJÖ, SVT-2010
DE NYA UTVANDRARNA – FLYTTEN TILL ITALIEN, SVT-2010
KROPPEN-KVINNOR OM SIN KROPP, SVT-2011
KROPPEN-MAN OM SIN KROPP, SVT-2011
KROPPEN-HBT OM SIN KROPP, SVT-2011
EN SVENSK SILL I SINGAPORE, SVT-2011
POWER MEET – BILAR, 50-TAL & ROCK’n’ROLL, SVT-2011
ÄNGELN PÅ MALMSKILLNADSGATAN, SVT-2012
FOLKHEMMET PÅ HJUL – Husvagnen i våra hjärtan, SVT-2012
VI ÄR ALLA ARTISTER – Romsk dans och musik, SVT-2012, 4 juni
JAG ÄLSKAR MITT DRAGSPEL – DANIEL ANDERSSON, SVT-2012, 2 juli
SAHAR OCH HENS FRU, SVT-2012, Pridefestival veckan i juli / augusti
LAURENTSIO – Att lyckas mot alla odds, SVT-2012, 13 augusti
MODELLERNA MED DET LILLA EXTRA, SVT-2012
***
Zwiastuny filmów
Obejrzyj zwiastuny filmów Petera Gaszyńskiego na stronie jego firmy produkcyjnej House Production:
www.houseproduction.se
|
